आफूलाई ‘मेरो बाघ– मेरो सान’ लेख्न मन लागेको थियो । फेरि कति धेरै स्वार्थी भनेर भाषालाई हतार हतार सच्चाएं । किनभने बाघ हामी सबैको हो । हाम्रो सान, मान र गौरव हो । प्रकृतिको अनुपम् उपहार हो ।

उहिले प्राकृतिक छटाले भरपूर सुन्दर धर्तीमा बाघको संख्या धेरै थियो । धेरै टाढाको कुरा होइन सभा सय वर्ष अगाडि बाघको संख्या १ लाख भन्दा धेरै थियो । बढ्दो जनसंख्या, वनजंगल फंडानी, वातावरण विनाश, वातावरण विरोधी विकास, अतिक्रमण र चोरी शिकारले बाघको संख्या घटेर पैतिस सय प्लस माईनसमा सीमित छ । ज्यादै दु:खको कुरा सुन्दर बाघहरुले धर्तीमा अन्तिम विचरण गर्दैछन् । अन्तिम सास फेर्दै छन् । विज्ञहरुले बाघको भविष्य लामो छैन भनेर दु:खद् भविष्यवाणी गरिसकेका छन् ।

यो लेखमा ‘पाटे बाघ’ को चर्चा गर्ने जमर्को गरेको छु ।

Tiger spotted in Ilam, Nepal.

ईलामे बाघलाई सलाम

दुई हप्ता अघि आश्चर्य जगाउने समाचार छापामा आयो । ईलामको ३१६५ मिटर अग्लो चौडपाते जंगलमा बाघ भेटियो । स्वचालित क्यामराले खिचेको बाघको तस्विर सहित समाचारलाई आधिकारिक भनी प्रमाणिकरण गरिएपछि बाघले नयाँ रेकर्ड राख्यो । रेडपाण्डा अनुगमन गर्न रोखेको क्यामरामा बाघ परेपछि सबै आश्चर्यचकित हुनु स्वभाविक थियो ।

१ वर्ष अगाडि डडेलधुराको महाभारत वनमा २५०० मिटरको उचाईमा बाघ भेटिएको थियो । त्यो बाघलाई सलाम भनेर लेख प्रकाशित गरेको थिए । अहिले त्यो बाघलाई उछिनेर ईलामे बाघ झन माथि चढेको छ ।

नेपालमा तराईमा अवस्थित राष्ट्रिय निकुञ्जहरु पर्सा, चितवन, बाँके, बर्दिया र शुक्लाफाँटामा मात्र पाटे बाघ पाईन्छ भन्ने विश्वास थियो । ती निकुञ्जका मद्यवर्ती क्षेत्र र त्यससँग जोडिएका वन–जंगल तथा जैविक मार्गमा छिटपुट् बाघ भेटिनुलाई सामान्य मानिन्थ्यो ।

सन् २०१८ को बाघ गणना प्रतिवेदनले बाघको संख्या बढेको र निकुञ्ज बाहिर टाढा टाढा बाघ पाईने संभावना रहेको किटानी गरिदिएको थियो । ती बाघ गणक र प्राविधिकहरुलाई पनि सलाम । कति सत्य पूर्वानुमान र भविष्यवाणी ।

विज्ञहरुले बाघको व्यक्तिगत अभिलेख राख्दछन् र अध्ययन अनुसन्धान गर्दछन् । ईलाममा अचानक फेला परेको बाघलाई हेर्न बुझ्न जान्न बाघ विज्ञहरु कति आतुरमा होलान् ? त्यो बाघको नाम के राख्लान् ? त्यसको नामाकरण पक्कै ‘ईलामे बाघ’ होला । आफू विज्ञ होइन । तर बाघको स्तुति गाएर नथाक्ने एकोहोरो पुजारी हु । पिता माताले दिएको टाईटल ‘बाघ गोठालो’ । त्यसैले त्यत्रो दूरी तय गरेर त्यो उचाईमा पुगेको मेरो भगवान बाघलाई धेरै सलाम ।

Tiger in Dadeldhura, Nepal.

यो पनि पढ्नुहोस: बाघको चोरी शिकार : नयाँ नेतृत्व र डिजिलाई अवसर

ईलामे बाघले जन्माएको प्रश्न र जिज्ञाशा

आफूलाई त्यो बाघसँग साक्षात्कार हुन पाए लागेको छ । उसको स्वास्थ्यअवस्था जाँच्न पाए हुने थियो लागेको छ । उसको मन पेट बुझ्न पाए आहा कति खुशी हुने थिए । तर नाडी छाम्ने कसरी ? कठिन छ तर असम्भव छैन ।

अरु मुलुकले भए अध्ययन अनुसन्धान शुरु गरिसकेका हुने थिए । सत्य तथ्य पत्ता लगाएर सार्वजनिक गरिदिने थिए । बाघ हिरो हुने थियो । सुरक्षाको सुनिश्चिता पाउने थियो । भविष्य उज्वल हुने थियो ।

साक्षात्कार हुन सक्ने भए र दोहोरो कुरा गर्ने संयन्त्र भए आफू बाघलाई सोध्ने थिएँ– “कहाबाट आयौ मेरो राजा ? कुन जंगलमा जन्मियौ ? कहाँ हुर्कियौ ? र, कहा छन् तिम्रा सन्तानहरु ? के कति कारणले यत्रो तकलिफ् पायौ ? अनि कसरी दुनियाको आँखा छल्दै लुक्दै ईलामको डाँडासम्म सवार भयौ ? के खायौ के पियौ ? पानी र घोलमा पौडी खेल्ने, नुहाउने तिम्रो भद्र स्वभाव । कहाँ पौडी खेल्यौ ? अब जाने गन्तव्य कहाँ हो ?”

समय र मौका पाए अझ धेरै जिज्ञाशा राख्ने थिएँ– “भौतारिएको हौ कि ? दिमाग खुस्किएर हो कि ? अर्को बाघले टिकिखान नदिएर हो कि ? बैरागिएर हो कि ? घर (वासस्थान) साँघुरो भएर हो कि ? खानपिन आहारा नपाएर हो कि ? नयाँ घरजमको खोजिमा पो हो कि ? कि हाम्रो नाडी छाम्नलाई हो ?”

अनि, बाघलाई सम्झाउने थिएँ– “आहाराको पक्कै कमी होला । सुढुनी फर्सी स्कूस किवी एभोकाडो चियाको खानी हो ईलाम । तर तिमी केहि खादैनौ । न दुध दही मोही घिउले छाक टार्नु ? चिज र छुर्पीको खानी हो ईलाम । ईलामको छुर्पी भनेपछि अमेरिकाका पप्पीहरु हुरुक्क हुन्छन् । ईलामले अमेरिकाका धेरै पप्पीहरुलाई सन्तुष्टी, सुख र खुुशी दिएको छ । तर तिमी नछुने पर्‍यौ । घाँस खाने तिम्रो जातै होइन । मृग प्रजाति कठै कहाँबाट पाउनु ? तर तिमी दुर्लभ भगवानले सास त धान्नै पर्‍यो । नेपालीहरु कृपालु छन् । दुध बचाउनलाई राम्रा गोरु र बहरहरु जंगलमा छाडिदिएका छन् । थारा गाईहरु पनि वन–जंगल पाखा भित्ता भरि छाडिएका छन् । आफ्नो भोजनको प्रबन्ध आफै मिलाउ । तर मानिसमाथि आक्रमण नगर । घरपाल्तु चौपायामाथि आँखा नगाड । तिम्रो जोडी कसरी बाँधिदिनु । तिम्रो विवाह, प्रजनन र सन्तान वृद्धि अपरिहार्य थियो । राष्ट्रिय सपना थियो । अन्तर्राष्ट्रिय माग थियो । सास धानेर मात्र पनि कहाँ पुग्यो र ? हामीलाई तिम्रो सन्तान चाहियो । ईलाममा हार्दिक स्वागत छ । अभिवादन छ । तर फसाद तिम्रो विवाहको मेसो पो कसरी मिलाईदिनु ?” ए साँची छुपाउ आड् पाएनौ भने अनिकालमा चिया बगान र अम्रिसोघारीको छुपाउ लिएर भएपनि ज्यान जोगाउनु ।

Shuklaphanta Tiger.

यो पनि पढ्नुहोस:बाघमारा नियन्त्रणको नयाँ अभिभारा

बाघलाई आश्वस्त पार्ने थिएँ–

“अब तिम्रो अध्ययन अनुसन्धान हुने छ । तिम्रो सुरक्षा हाम्रो जिम्मा । अस्ति बाघ दिवसमा तिम्रो अध्यक्ष हाम्रो प्रधानमन्त्रीले शुभकामना सन्देश दिनुभएको छ– “हामी बाघको संरक्षणप्रति प्रतिबद्ध छौं । हामी अर्को वर्ष बाघ दोब्बर बनाएर देखाउने छौं ।” तिम्रो अध्यक्षले २४ प्रतिशत संरक्षण क्षेत्रलाई बढाएर ३० प्रतिशत पुर्‍याउने संकल्प गर्नुभएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय समक्ष । हामी ढंटुवा होइनौं । पानी मरुवा पनि होइनौं । ईमान्दार, कर्मठ, प्रकृतिमैत्री र संरक्षणमैत्री होनहार नेपाली हौं । नेपाल सरकारले पहाडमा तिमीहरुलाई घरबास उपलब्ध गराउन सक्दछ । उत्तम वन–जंगल पाउन सक्छौ । चाहे गरे के छ र असम्भव । तिमी पनि सुरक्षित समुदायपनि भाग्यमानी । तिमीले वनजंगल रक्षा गर्ने छौ । पर्यटकको ओइरो लगाउने छौ । समुदायपनि लाभान्वित । राज्यपनि धनी । सबैलाई जितै जित् ।

कतै जलवायु परिवर्तनको असरले पनि होला तिमीहरु पहाड चढेको । तर पहाडमा समेत बाघ पाईने देश भनेर हाम्रो ईज्जत अरु बढ्ने थियो । त्यसैले तिमीलाई पुन: स्वागत ।

बाघलाई अन्तिम जिज्ञाशा राख्ने थिए– “उहिले कोशीटप्पुमा बाघ पाइन्थ्यो । अहिले लोप भयो । हाम्रो दुर्भाग्य । तर प्रकृति र संरक्षणप्रेमी सरकारले आरक्ष विस्तारको गृहकार्य गरेर बसेको छ । मौका आउनासाथ विस्तार हुन सक्दछ । प्रदेश सरकार पनि वनजंगल बढाउन उत्सुक र आत्तुर छ । तिम्रो भाग्य जाग्न सक्दछ । तर अहिले नढाटी भन यात्रा कहादेखि गर्‍यौ ? नेपाल वा भारत वा भुटान ? भुटानले ४४०० मिटर सम्मको उचाईमा बाघलाई खुशी पारेर राखेको छ । ३६ देखि ३७०० मिटर सम्म भारतले पनि बाघलाई माया र संरक्षण दिएर पालेको छ । हामी किन नपाल्ने ? तर जहाँको भएपनि ठीकै छ । तिम्रो लागि साँध न सिमाना । धर्ती एउटै । पृथ्वी सम्मै । तिम्रो रक्षा सम्मान कल्याणको लागि पुकार गर्दछु ।”

Tiger in Chitwan, Nepal.

यो पनि पढ्नुहोस:बाघले लेख्यो पत्र: सरकार अलपत्र

अतित् को स्मरण
एकदिन आफू शुसिला र डिक्कीलाई लिएर गस्ती गएको थिएँ । दुवै डब्लु डफ्लु एफका होनहार स्टाफहरु । डिक्की त्यही दिन अमेरिकाबाट आएकी थिईन् । संयुक्त गस्तीका हिस्सा बनेका थिए उनीहरु ।

कर्णाली खौराहामा पोथी बाघ भेटियो । उ राजमार्ग क्रस गरेर दक्षिण लाग्ने तयारीमा थिई । हाम्रो एक्कासी जम्का भेटमा उ लाजले भुत्तुक्क भई । हामीलाई धेरै बेर दर्शन दिईरही । अतिथि डिकीले पेटभरि हेर्न पाईन् । क्यामराको रिल सकिने गरि फोटो खिचिन् ।

आफू ड्राइभर । दङ्ग परेर बघिनीसँग कुरा गरिरहेको थिए । बघिनीले आँखाबाट बोलिरहेकी थिईन्– “मलाई लाज लाग्यो । धेरैबेर नहेर । नजिस्काउ । मेरो शान्ति भंग नगर । मेरो स्वतन्त्रता कब्जा नगर । मलाई खाता पुग्नु छ । तर पनि म तिमीहरुको निकुञ्ज व्यवस्थापन प्रति आभारी छु । सुरक्षा प्रबन्धप्रति ढुक्क छु । नेपाल र नेपाली जनताप्रति ऋणी छु । नेपाललाई सम्वृद्धि दिन आत्तुर छु ।”

२२ वर्ष अगाडिको त्यो अवसर हिजो जस्तो लाग्दछ । बाघको खानी थियो बर्दिया । गर्व लाग्दछ, आजपनि बाघको खानी छ त्यहाँ । साक्षात्कार हुने मौका धेरै मिल्यो । बाघ हुनु गर्वको कुरा । बाघ खुशी हुनु भाग्यको कुरा । बाघको मनोविज्ञानबाट बाघलाई खुशी देख्न पाउदा गौरव लाग्दथ्यो ।
श्रद्धेय अग्रज महानिर्देशक डा. तिर्थमान मास्केले भन्नुहुन्थ्यो– ‘मेजर साप, म धेरै गस्ती गर्छु भन्ने दाबीलाई तपाईले जित्नु भयो । बाघलाई गर्ने मायामा पनि तपाईले मलाई जित्नुभयो ।’

Tiger in Banke, Nepal.

संरक्षणका हस्ती राष्ट्रिय प्रतिनिधि, विश्व वन्यजन्तु कोषका श्रद्धेय डा. चन्द्र गुरुङ्ग साक्षी हुनुहुन्थ्यो ।
झ्यालबाट चियाएर सुन्ने अर्को साक्षी डा. शुसिला नेपाली मात्र जिउदो साक्षी बाँकी हुनुहुन्छ ।
अतित्को त्यो सम्झना ताजै छ । ती हस्तीहरुको माया र सम्झना बोकेर हाम्रा प्यारा बाघहरु पहाड चढिरहेका छन् । सायद सम्वृद्धिको सपना बोकेर । ती दुई हस्तीहरु भएको भए ईलामे बाघको भाग्य बल्ने थियो ।
सन् २०२२ मा हामीलाई बाघ २४२ पुर्‍याउनु छ । ४ वर्ष अगाडि सन् २०१८ मा नेपाल २३५ बाघ गनेर ढुक्क भएर बसेको छ । डडेलधुरा बाघले १ र ईलामेले १ गरेर २ अंक बढाईदिएका छन् । हामीलाई विशेष तामझामका साथ “बाघ दोब्बर” को बिगुल फुक्नु छ । सफल कथाको सन्देश संसारभरि फैलाउनु छ ।

निचोड

अन्त्यमा, ईलामे बाघले शान्ति र खुशी पावस् । पहाडमा थोरै भएपनि बाघ पाल्ने बढाउने नया योजना बनोस् । कोशीटप्पु– त्रियुगा– भरौल– चतरा– तरहरा– लेटाङ्ग– याङ्गसिला को ४ कोसे झाडीको अवशेष रक्षा होस् । नया नया संरक्षण क्षेत्रहरु घोषणा हुन् । त्यहा बाघ बढून र ईश्वरले नेपालमा बास् गरिरहुन ।

जय प्रकृति संरक्षण।

बाबुकृष्ण कार्की, बाघ गोठालो

Like it? Share with your friends!

Choose A Format
Personality quiz
Series of questions that intends to reveal something about the personality
Trivia quiz
Series of questions with right and wrong answers that intends to check knowledge
Poll
Voting to make decisions or determine opinions
Story
Formatted Text with Embeds and Visuals
List
The Classic Internet Listicles
Countdown
The Classic Internet Countdowns
Open List
Submit your own item and vote up for the best submission
Ranked List
Upvote or downvote to decide the best list item
Meme
Upload your own images to make custom memes
Video
Youtube and Vimeo Embeds
Audio
Soundcloud or Mixcloud Embeds
Image
Photo or GIF
Gif
GIF format