सन् २०१० को बाघ दोब्बर गर्ने संकप्प महत्वकांक्षी थियो । संकल्प मात्र गरिएन बाघ बढाउने आधार क्षेत्र तयार गरियो । बाँके निकुञ्ज घोषणा भयो । घोषणा लगत्तै नेपाली सेना पाल बोकेर तैनाथ भयो । पर्सा बन्यजन्तु आरक्ष बिस्तार भयो । अपग्रेड भएर निकुञ्ज भयो । सेनाले ईशारामा पोष्ट लिएर सुरक्षा दियो । बाघ दोब्बर गर्न बिना बिलम्ब बनको तत्कालीन नेतृत्वले ११८६ बर्ग कि मि बासस्थान बढाउनुभयो । ती महत्वकांक्षी नेतृत्वको संरक्षण पहलता र प्रयासलाई सलाम ।

International Tiger Day, July 29th. Photo provided by Babukrishna Karki.

निकुञ्ज, प्रशासनको अगुवाईमा निर्माण भएको बृहद टिम (बनरेञ्जर, संरक्षण साझेदार संघ–संस्थाहरु, सिबिएपियु, बनहेरालु, सबै सुरक्षा निकायहरु र सिआईबि, सामुदायिक बनकर्मी, संचारकर्मी) र टिमवर्कलाई सलाम । सलामले पुग्दैन ती सबै कदरयोग्य संरक्षण त्यागको लागि राष्ट्रिय सम्मान र पुरस्कारको हकदार हुन् किनभने दोब्बर बढाउनु भनेको बाघ तेब्बर बढाएर यो मिलिजुली टिमले ३५५ पुर्‍यायो । झन् ठूलो राष्ट्रिय कदर, सम्मान र पुरस्कारको हकदार बाघ संरक्षणमा ज्यानको आहुति दिने स्थानीयबासी र तिनका परिवार छन् । सलाम छ ती संरक्षण सहिद र तिनका आश्रित निहत्था संरक्षणप्रेमी परिवारजनलाई ।

यो पनि पढ्नुहोस:गैँडा गणना : नम्बर होइन, वासस्थान सुधार आजको आवश्यकता

नया चुनौती
खुस खबर राष्ट्रिय, क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय मिडियामा छाएको छ । अब बाघको अंग माग बढ्ने छ । अबैध ब्यापार चम्किने छ । चोरी शिकारीहरुले आदेश पाइसकेको हुनुपर्दछ । बन्दुक– बारुद, बिषादी, पासोको जाल बिछ्याईने छ ।

स्थानीय समुदायलाई भय र त्रास देखाएर भड्काईने छ । संरक्षणकर्मीलाई होइन चोरी सिकारीलाई साथ दिन उक्साईने छ ।
संरक्षण बिरोधी बिकासको नारा उचालिने छ । बन–जंगल उत्खनन, बिनास र दोहनको लुट्पात् बढ्ने छ । बाघलाई तनाबग्रस्त र समस्याग्रस्त बनाउन बन अतिक्रमण तीब्र पारिनेछ । सुकुम्बासी पुनर्वासको अथवा पूर्वाधार निर्माणको नाममा ।

यथार्थ बोध
बाघ बढ्दा गैंडा पनि बढेका छन् । अन्य बन्यजन्तुको पनि स्वत बृद्धि भएको छ । नेपालमा बाघ बढ्दा भारतमा पनि बढेको हुनुपर्दछ । एउटा देसको चारी सिकारी चुनौतीले अर्को देसलाई पनि छाड्दैन । तसर्थ, संयुत्त संरक्षण प्रयास जरुरी छ ।
दोश्रो सत्य, बाघ बढेपछि स्वभावत बाघ–मानव द्वन्द्व बढ्ने छ । तर त्यसको उपचार संभव छ।

तेश्रो सत्य, बाघ तेब्बर हुनु भनेको खुस खबर हो । तर त्यसले ३ गुना ठूलो बासस्थान, ३ गुना गुणस्तरीय घाँसे मैदान र स्वच्छ पानी तथा ३ गुना धेरै आहार माग गरेको बुझ्नुपर्दछ । अर्कोतिर त्यसले ३ गुना धेरै राष्ट्रिय संरक्षण प्राथमिकता, ३ गुना धेरै बजेट र श्रोतसाधन, ३ गुना धेरै कर्मचारी र तिनको सक्रियता, ३ गुना धेरै राम्रो ब्यबस्थापन र ६ गुना धेरै संरक्षणको माग राखेको हुन्छ ।

तसर्थ, सबैको जिम्मेवारी र कर्तब्य ३ देखि ६ गुना बढेको परिवर्तित अवस्थामा हामीले आफुलाई तदनुसार परिवर्तन गर्न, तिखार्न र जवाफदेहिता एवं क्षमता अभिबृद्धि गरेर प्रश्तुत हुन जरुरी छ ।

Tigers in Nepal. Photo provided by Babukrishna Karki.

यो पनि पढ्नुहोस:गैँडा गणना : नम्बर होइन, वासस्थान सुधार आजको आवश्यकता

संरक्षण सुझाव
दुई देस नेपाल–भारतले क्रसबोर्डर अनुगमन संयन्त्रलाई असरदार बनाउनुपर्दछ । दुबै देसको बाघको ओहोर दोहोर संख्याको अभिलेख दुरुस्त राख्न र ती बाघलाई सुरक्षाको प्रत्याभूति दिनलाई । सीमापारि बाघले मारेको घटनालाई सीमावारि मुचुल्का बनाई राष्ट्रिय ढुकुटी (१० लाख) रित्याउने कपट् बन्द गर्नुपर्दछ । सीमा वारि होस पारि बाघको आक्रमणबाट १ जना मानिसको मृत्यू हुनुहुँदैन । त्यो द्वन्द्व शून्यमा झार्न संभव छ ।

बाघ बढ्दैमा द्वन्द्व बढ्छ भन्ने कुरा सत्य होईन । बाघ बढेसंगै बाघको ठूलो आकारको आहार प्रजाति बढाउन बिशेष ध्यान दिनुपर्दछ । चितवन पर्सामा गौर र अर्ना, बाँके बर्दियामा जरायो र शुक्लाफाँटमा बाह्रसिङ्गेको संख्या बढाउन बासस्थान अनुकूल बनाईदिनुपर्दछ । घाँसेमैदान १२ महिनासफा र स्वस्थ राख्न तथा पानीको श्रोत बढाउन शीघ्र बाधाअड्काउ फुकाउन सकिन्छ । बाघलाई भित्रि कोरएरियामा रमाउने बढाउने गरि बासस्थान सुधार गरेमा बाघ बाहिर आउने छैनन् ।

यद्यपि, बाघ बुढो, घाईते हुनु स्वभाविक हो । २ देखि ५ प्रतिशत त्यस्तो समस्याग्रस्त बाघलाई रेडियोकलर लगाएर २४ घण्टा मनिटर गर्ने चुस्त संयन्त्र बनाउन र आवस्यक पर्नासाथ नियन्त्रणमा लिएर खोरमा राख्न सबै निकुञ्जमा भेटेनरियन, प्राबिधिक, बाघबिज्ञ, सैनिक सम्मिलित शक्तिशाली मोबाइल र्‍यापिड् रेस्पोन्स् टिम स्ट्याण्डबाई रहन जरुरी छ । त्यस्तो बाघ राख्न हरेक निकुञ्जमा ठूलो राम्रो सुरक्षित उपचार तथा सुधारकेन्द्र हुनुपर्दछ । सौराहाको बन्यजन्तु अस्पताललाई दक्ष प्राबिधिक जनशक्ति र श्रोतसाधन सम्पन्न बनाउन जरुरी छ । साथै, बाघको बासस्थान वरिपरिका समुदायलाई संरक्षण शिक्षा दिन, समूहमा मात्र जङ्गल जान लगाउन र संभव भए एस्कर्ट गरेर सुरक्षा दिन सकिन्छ । यो अनुशासनले बाघ–मानव द्वन्द्व न्यूनिकरण मात्र होईन शून्यमा झार्न सकिने छ ।

तर, हेक्का रहोस् निकुञ्जभित्रको घुसपैठ् कुशासन र फितलो सुरक्षा प्रतिको अट्टेरी हो । गरिबी र बेरोजगारको बाद्यता पनि हो । तसर्थ, सुशासन र बफरजोन लक्षित समृद्धि सरकारको पहिलो लक्ष हुनुपर्दछ । बाघको दिर्घकालीन र स्थायी रक्षा कल्याण सम्मानको निमित्त ।
क्षतिपूर्ति छिटो र धेरै दिने हार्दिकताले स्थानीय जनता संरक्षणमा मरिमेटेर लाग्ने छन् ।

स्थानीय जनतालाई तालिम दिने रेञ्जर र निकुञ्ज कर्मचारीहरुको प्रशिक्षण शून्य छ । पहिलो प्रशिक्षण यो फ्रन्टलाईन जिम्मेवार पंक्तिलाई दिन जरुरी छ ।
नेपाली सेनाको संख्यात्मक होइन गुणात्मक क्षमता ६ गुना धेरै बढाउन जरुरी छ । उसको ईण्टेलिजेन्स, दुरबिन, जिपिएस, नाइट्भिजन, सिसि क्यामरा, ड्रोन ६ गुना बृद्धि होस् । अपरेसन क्षमता ६ गुना बढाउन साईकल मोटरसाईकल, जिप, जहाज, डुङ्गा, रियलटाईम पट्रोलिङ्गको मोबिलिटी र कम्युनिकेसन बढाउन जरुरी छ । ठूला र भारि बन्दुक, बम ६ गुनाले घटाएर बिना गोली डिजिटल बुठ् र मिठो बोलीले शून्य सिकार–शून्य अबैध ब्यापारको पूर्व नजिरलाई निरन्तरता दिन जरुरी छ । सम्मानपूर्वक सिआईबि र सिबिएपियुको साथ र सहयोग लिएर ।

संरक्षणप्रेमी नेपाली सेनाले निकुञ्ज फौजलाइृ रक्षा बजेटबाट संचालन गरेर बन बिकास बजेट बिज्ञान र प्रबिधि तथा प्रकृतिमैत्री हरित पूर्वाधारमा खर्च गर्ने अभ्यास गर्नुपर्दछ । निकुञ्जभित्र १२ महिना २४ घण्टा हरेक कुना पुग्ने अलवेदर सडक संजाल बनाउनुपर्दछ । बिश्वले कदर गर्ने सुन्दर संरक्षणको पहल ।
यसो भयो भने नेपाल बाघको सुरक्षित र सुन्दर बासस्थान हुने छ । बाघ–मानव द्वन्द्व शून्यमा झर्ने छ । शून्य द्वन्द्व, शून्य सिकार–ब्यापारले समृद्धिको नया ढोका खुल्ने छ । नेपालको पर्यटकीय निकनेम टाईगरल्याण्ड हुनेछ । अनि ती अनुशासित, स्वस्थ, सुखी र खुशी बाघ र तिनका उस्तै वास्तबिक मालिक स्थानीयबासिन्दाको घर आँगनमा पर्यटकहरुको कुम्भमेला लाग्ने छ।

 

बाबुकृष्ण कार्की, बाघ गोठालो ।


Like it? Share with your friends!

Choose A Format
Personality quiz
Series of questions that intends to reveal something about the personality
Trivia quiz
Series of questions with right and wrong answers that intends to check knowledge
Poll
Voting to make decisions or determine opinions
Story
Formatted Text with Embeds and Visuals
List
The Classic Internet Listicles
Countdown
The Classic Internet Countdowns
Open List
Submit your own item and vote up for the best submission
Ranked List
Upvote or downvote to decide the best list item
Meme
Upload your own images to make custom memes
Video
Youtube and Vimeo Embeds
Audio
Soundcloud or Mixcloud Embeds
Image
Photo or GIF
Gif
GIF format