बाबुकृष्ण कार्की, बाघ गोठालो,

जुलाई २९ विश्व बाघ दिवस । कोभिड–१९ महामारीको तनाव । अतिवृष्टि र डुबानले पुर्‍याएको भौतिक र मानवीय क्षतिको झन ठूलो तनाव । घर झगडा, गुट–उपगुट फुट र सत्ता शक्तिको कुर्सी आक्रमणको झन धेरै तनाव र दवाब । कार्यव्यस्तताको चाप ।

PM Oli during tigers Day 2020. Photo: Screenshot from Youtube video.

यी सबै तनावलाई थाती राखेर राष्ट्राध्यक्ष र सरकार प्रमुखबाट बाघ संरक्षणको लागि आव्हान भयो । बाघको फोटो अनावरण भयो वन तथा बातावरण मन्त्रीबाट । प्रदेश र स्थानीय निकुञ्जमा भब्य कार्यक्रमहरु आयोजना भए ।

कोभिड–१९को महामारीले हुनुपर्दछ; बाघ पाईने अन्य मुलुकमा उल्लेखनीय कार्यक्रम आयोजना भएको जानकारी प्राप्त भएन । तर, नेपालमा सानदार र भव्य कार्यक्रम भयो । ‘राष्ट्रिय बाघ संरक्षण समिति’ का अध्यक्ष प्रधानमन्त्रीले दिनुभएको सन्देश ज्यादै सकरात्मक, उत्साहजनक, प्रेरणादायी र बाघ एवं प्रकृतिप्रेमी थियो ।

ऐतिहासिक संरक्षण खम्बा नेपाली सेनाका प्रधानसेनापतिले बाघ पाईने ५ वटै निकुञ्जका सैनिक सुरक्षाकर्मीहरुलाई पाटेबाघ दोब्बर गर्ने राष्ट्रिय संकल्प पूरा गर्न कडा निर्देशन दिनुभयो ।

यो पनि पढ्नुहोस: विश्व बाघ संरक्षण दिवसःहामी बाघहरुको अभिवादन

काग कराउदै छ पिना सुक्दै छ
बाघ दिवसको साता दिन अगाडि विश्व सम्पदामा सूचिकृत चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको सामान्य तिले घटनालाई पहाड बनाईयो । घटनालाई बढाई चढाई अतिरञ्जित गरेर सरकारलाई सत्ताच्युत गर्ने एउटा अस्त्र र मसला बनाईयो । फिल्डमा सेवारत कारिन्दा चीफ वार्डेनलाई तुरुन्त हटाईयो । निकुञ्ज प्रशासन कार्यालयलाई माफी मगाईयो । नेपाली सेनाको सुरक्षाकर्मीलाई बदनाम गरियो । स्थानीय, प्रदेश र संघका सांसदहरु फिल्डमा सत्यतथ्य बुझ्न नपुगी काठमाण्डौ घर भित्र बसी बसी प्रोप्रोगाण्डा समाचार सुनेर र हेरेर सरकार माथि खनिए । मानव अधिकारकर्मीहरुले पनि त्यही गरे । नेपाली सेनाको आन्तरिक छानबिन टोली तुफान फिल्डमा पुगेर घटनाको अनुसन्धान शुरु गर्‍यो ।

सरकार परिवर्तन गर्ने गलत मनसाय र राजनीतिक अभिष्ट राखेर रचना र अभ्यास गरिएको प्रायोजित घटनाको भित्री गुदी रहस्य नबुझी सामान्य फिल्ड कारिन्दालाई बलिको बोको बनाईयो ।

विश्व सम्पदामाथि अतिक्रमण र कब्जा गर्नु हुँदैन भनेर १ जना चरो मुसो बोलेको सुनिएन ।

World Tiger Day logo of Nepal.

चेपाङ्ग किन राजनीतिक भर्‍याङ्ग
चितवन उर्वरभूमि, प्राकृतिक सौन्दर्यताले सिंगारिएको पर्यटकीय भूमि, लक्षिणको होनहार भूमि हो ।
चेपाङ्ग मुलुकको साँस्कृतिक र जनसंख्याको विविधताको गहना हुन् । तिनीहरुको उत्थान र विकासमा अनिवार्य र छिटो ध्यान दिन जरुरी छ । उनीहरुलाई आजको अवस्थामा पुर्‍याउन निकुञ्ज प्रशासन र संरक्षण साझेदार संघ संस्थाको ठूलो योगदान छ । डा. दिवेश कर्माचार्य र विभूतिको पाच सय बढी मौरीको घारले सिलिङ्गे गाउँका चेपाङ्गहरुको आर्थिक अवस्था परिवर्तन भएको छ । अनुहारमा खुशी आएको छ । निकुञ्जमा शिकार गर्न नजाने प्रतिबद्धता पलाएको छ । यो सानो एउटा आँखा अगाडिको सुधारको प्रतिनिधि घटना राखेको मात्र हुँ ।

Author seen during the training seminar.

नेपाली सेनाका हरेक युनिटले चेन अफ् कमाण्ड मार्फत “चेपाङ्गहरुको सुविधाजनक व्यवस्थापन र आर्थिक विकासले मात्र विश्व सम्पदा चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको दिगो रक्षा सम्भव छ “ भनेर वर्षेउनी प्रतिवेदन पठाउने गरेको आज ४५ वर्ष पूरा भएको छ ।

चेपाङ्गहरुको स्थायी बसोबास, सीप विकास, शिक्षा, स्वास्थ्य र रोजगार अवसरको लागि राजनीतिक ईच्छाशक्ति, ईमान्दारिता र त्याग आवश्यक छ ।

यो पनि पढ्नुहोस:बिश्व किर्तिमानको अपूर्व अवसर

प्रधानमन्त्रीको सन्देशको मर्म 
प्रकृति संरक्षण र त्यस भित्रको बाघ संरक्षण कार्यमा संलग्न सबैलाई स्याबासी र धन्यवाद ज्ञापन गर्दै भविष्यमा त्यो पवित्र, महत्वपूर्ण र सम्वेदनशील कार्यमाथि अर्जुनदृष्टि लगाई सम्पूर्ण राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय शक्ति, स्टेक होल्डर्स, स्थानीय समुदाय, सबै सुरक्षानिकायहरुलाई एक ढिक्का भई समन्विकृतढङ्गबाट संरक्षणमा जुट्न आव्हान गरिएको छ ।

प्रधानमन्त्रीले विशेष ध्यानपूर्वक वाचन गर्नुभएको सन्देश सारगर्भित्, मार्मिक र संवेदनशील छ । त्यो वक्तव्य जङ्गलका बाघ र बाघ संरक्षणमा जुटेका सम्पूर्ण प्रकृति एवं संरक्षणप्रेमी समुदायलाई अभिप्रेरित गर्ने खुशीको सन्देश थियो । सबैलाई बाघ संरक्षणमा होमिन गरेको आग्रह थियो । फिल्डस्थित अहोरात्र खट्टिएका फ्रण्टलाईन स्टाफ र सुरक्षाकर्मीलाई हौसला र मनोवल उच्च पारेर थप त्याग गर्ने प्रेरणा थियो । अन्तर्राष्ट्रिय सघं संस्थालाई सहयोगी हात र साथ जारी राख्न ईमान्दारसाथ गरिएको आग्रह थियो । स्थानीय जनसमुदायलाई सक्रिय संरक्षण सहभागिता र हातेमालो मार्फत बाघका वासस्थानहरुको अपनत्व र स्वामित्व ग्रहण गर्नेतर्फ अग्रसर भईदिन टेवा दिईएको थियो ।

अन्य वर्ष विभिन्न कार्यक्रममा सरिक भएर भव्यरुपमा बाघ दिवस मनाएता पनि महामारीको यो वर्षमा छिमेकी मुलुक भारत लगायत १३ टाईगर रेञ्ज मुलुकले बाघ सम्झना गर्न समय उबार्न नसकेको देखियो ।

नेपालले महामारी र विभिन्न विपद् महाबिपद्का बाबजुद बाघको स्मरण मात्र होईन कडा संरक्षणको लागि सारगर्भित र ह्दयस्पर्शी सन्देश लगायतका भव्य कार्यक्रमहरुको आयोजना गरेर बाघ संरक्षणलाई उच्च महत्व र प्राथमिकतामा राख्ने ज्यादै प्रशंसनीय र प्रेरणादायी काम गरेर देखायो ।

पंक्तिकारको घैंटामा घाम लाग्यो ।

यो पनि पढ्नुहोस: बाघको मनोविज्ञान: कहिले जाला हाम्रो ध्यान

बाघ कसको कोर्टमा ?
अब वनमन्त्री, वन सचिव, प्रधानसेनापति र निकुञ्ज विभागका महानिर्देशकले बाघको वास्तविक स्वामित्व लिइदिनुपर्दछ । बाघ उहाँहरुको कोर्टमा छ । बाघ उहाँहरुको मन मुटु भित्र सुरक्षित हुनुपर्दछ ।

फिल्डलाई अधिकार र स्रोत साधन सम्पन्न बनाउनु र केन्द्रिय अनुगमन एवं निर्देशन तीव्र पार्नुपर्दछ । तर नियन्त्रण होइन । हरेक महिना बाघको प्रगति विवरण लिएर शून्य शिकारको अनिवार्य शर्त पूरा गर्न फिल्डलाई कडा निर्देशन दिनुपर्दछ ।

बाघ संरक्षण जिम्मेवारीलाई नितान्त अराजनीतिक र अहस्तक्षेपकारी राखिदिनुपर्दछ ।

Drone being used for surveillance in Chitwan National Park.

केन्द्रमा भताभुङ्ग टीमवर्कलाई मजबुतिकरण र सबलिकरण गरेर परिपक्व र विश्वसनीय सहकार्यको वातावरण निर्माण गरिदिनुपर्दछ । विगतको ‘शून्य शिकार’ उपलब्धि नमूना टीमवर्कको सफल परिणाम थियो ।

फिल्डमा निकुञ्ज प्रशासनले वर्तमान चुनौतीहरुको रौं–चिरा बराबर विश्लेषण गर्नुपर्दछ । वर्तमान चुनौतीलाई कम आँकलन गर्ने त्रुटी गर्नुहुँदैन ।
महामारीजन्य नाजुक आर्थिक अवस्थाले बाघको वासस्थानमा मानवीय चाप बढ्ने निश्चित छ । निकुञ्जभित्र अवैध प्रवेश गर्नेको मासिक सरदर संख्या २०० बाट बढेर १३ सय पुग्नुलाई विकराल चुनौती मान्नुपर्दछ । बाघको चोरी शिकार र अवैध अंग व्यापार जारी छ । लकडाउन फुर्सदमा बाघको व्यापक रेक्की भएको छ । अब, बाघ शिकारीको तारो बन्ने खतरा बढेको छ ।

बाघ संरक्षण रणनीति
सरकारको बाघ बढाउने दृढ संकल्प फिल्डको लागि ‘प्रमुख भिजन र मिसन’ हो । सरकारी संकल्पलाई अन्तर्राष्ट्रिय आवश्यकता र प्रेरणाले रिईन्फोर्स गरेको छ । बाघ संरक्षणप्रेमी विज्ञ, संरक्षणविद्हरुले जोडदार माग गरेका छन् । बाघ प्रेमी नेपाली जनताले संरक्षणको तीव्र चाहना राखेका छन् ।
निकुञ्ज ऐन विश्व कै नमूना र कठोर प्रकृतिको छंदैछ । निकुञ्जले विश्वमा कहीं नपाएको राष्ट्रिय सेनाको सुरक्षा पाएको छ । निकुञ्ज प्रशासनलाई असीम स्वायत्त अधिकार छ । अब के चाहियो ? अरुलाई दोषी मुकरर गर्न पाईदैन । आफैले आफैबाट आजै परिवर्तन, सुधार र संकल्प पूराको दृढता व्यवहार र परिणाममा देखाउनुपर्दछ ।

पहिलो, परम्परागत सोच र तरिकाले बाघ संरक्षण सम्भव छैन । ७ गुणा जटिल चुनौती जस्तै ७ गुणा आधुनिक लय, शैली र परिवर्तनको फड्को मार्न सक्नुपर्दछ । ७ गुणा बढी परिश्रम र त्याग गर्न तयार हुनुपर्दछ । म्याद गुज्रिएको प्राचीन संरक्षण मोडललाई आधुनिक, वैज्ञानिक र व्यावहारिक मोडलले विस्थापित गर्नुपर्दछ ।

बाघ र बाघको वासस्थान अग्राखको रुख ढालेपछि बरामद र पक्राउ गर्ने पराक्रम होइन, दोषी आँखा लाग्न नदिने र छुन नदिने प्रो–एक्टिभ सुरक्षात्मक उपाय अपनाउनुपर्दछ । त्यसको लागि नजरी मिलापका धेरै पोष्टहरुको घेराउ र बुट्स अन द ग्राउण्डको आवश्यकता पर्दछ । त्यसलाई आधुनिक प्रविधिले रिईन्फोर्स गर्ने हो । समुदायमा आधारित चोरी शिकारी नियन्त्रण ईकाईको आवश्यकता र महत्व ७ गुणाले बढेको छ । सुराकी परिचालन र ईण्टेलिजेन्सको विश्वसनियता ७ गुणाले वृद्धि गर्नुपर्दछ । सर्भिलेन्सलाई व्यापक बढाईनुपर्दछ । एण्टी पोचिङ्ग प्रयासलाई धेरै गुणा बढी महत्वकासाथ संचालन गर्नुपर्दछ । स्रोत साधन र बजेट सोही अनुपातमा वृद्धि गरिनुपर्दछ । अवैध अङ्ग व्यापारको नियन्त्रणमा सफलता हासिल गरेर उल्लेखनीय योगदान पुर्‍याउदै आएको सि.आई.बि को मिहेनत खेर जान नदिन कमजोर प्रमाण र फितलो मुद्दाबाट दोषी उम्किन पाउने कानुनको छीद्र समय मै टाल्नुपर्दछ ।

संरक्षण सफलताको लागि नेपाली सेनाले नीतिगत, संरचनागत र व्यावसायिक सुधारको पहलता लिन बिलम्ब भइसकेको छ ।

बफरजोन समुदायको सक्रिय सहभागिता र टीमवर्क अपरिहार्य छ । संरक्षण साझेदारहरुको थप सहयोग र सहकार्यको दरकार छ ।

बाघ विज्ञहरुको राष्ट्रिय गोष्ठी आयोजना गरेर भावी रोडम्याप तर्जुमा गर्नु र त्यसलाई अनुमोदन गरेर कार्यान्वयनमा लैजानु समग्र संरक्षणको हितमा हुने छ। यसो भयो भने नेपालका बाघ सबैभन्दा धेरै स्वस्थ, सुरक्षित खुशी र सुखी हुने छन् । हामीले खोजेको दु:खी होइन खुशी र सुखी बाघआशिष हो ।

बाबुकृष्ण कार्की, बाघ गोठालो


Like it? Share with your friends!

Nepalisite

Choose A Format
Personality quiz
Series of questions that intends to reveal something about the personality
Trivia quiz
Series of questions with right and wrong answers that intends to check knowledge
Poll
Voting to make decisions or determine opinions
Story
Formatted Text with Embeds and Visuals
List
The Classic Internet Listicles
Countdown
The Classic Internet Countdowns
Open List
Submit your own item and vote up for the best submission
Ranked List
Upvote or downvote to decide the best list item
Meme
Upload your own images to make custom memes
Video
Youtube and Vimeo Embeds
Audio
Soundcloud or Mixcloud Embeds
Image
Photo or GIF
Gif
GIF format