सहायक रथी बाबुकृष्ण कार्की(अप्रा),

Babukrishna Karki.
Brigadier General (Retd)

बन्यजन्तु अपराधमा संलग्न अन्तर्राष्ट्रिय गिरोहको नाईके कुञ्जोक लामा पक्राउ परेपछि यो अबैध व्यापारको नालीबेली खुल्ने र बिश्वका बन्यजन्तुले राहत पाउने आशा पलाएको छ । ढिलो भएपनि २० बर्षदेखि फारार कुञ्जोक काठमाण्डौको बौद्धबाट असार ११ गते पक्राउ परेका छन् ।

कुञ्जोक सम्मिलित संसार चन्द र सहिबर कुरैसीको टोलीले भारतमा मात्र ६ सय पाटेबाघ मारेको आरोप छ । द्वन्द्वकाल र लगत्तै पछिको संक्रमणकालमा गरेर नेपालले पनि १ सय हाराहारीको संख्यामा पाटेबाघ गुमाएको पंक्तिकारको अनुमान छ । करिब २ सय गैंडाको चोरी शिकारी भएको हुनुपर्दछ । सयौंको संख्यामा चितुवा मारिएका थिए । द्वन्द्वकाल कुञ्जोक जस्ता खुङखार तस्करका लागि ‘सुनौलो युग’ साबित भयो । कुञ्जोकले निकुञ्ज र बन्यजन्तुमाथि एकछत्र कव्जा जमाए । सुरक्षाफौज र संरक्षणकर्मी मर्ज भएर मैदान खाली गरिदिए । कुञ्जोकले जिते । हामीले हार्‍यौं ।

Kunjok Lama. Photo provided by Babukrishna Karki (Brigadier General Babukrishna Karki (Retd)

कुञ्जोकले नेपाललाई ट्रान्जिट् पोईण्ट बनाएका थिए । दक्षिण एशियाका अबैध बन्यजन्तु अङ्ग काठमाण्डौका बिभिन्न ठाउ“मा भण्डारण गरेर राख्दथे र तिव्वत हु“दै चीन लगायतका मुलुकहरुका अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा चोरी निकाशी गर्दथे ।

भारतीय प्रहरीले कुञ्जोकको भारी मात्रामा बाघको छाला लगायत अबैध बन्यजन्तु अंग पक्राउ गर्दा उनलाई पक्रन सकेको थिएन । कुञ्जोक चतुर खेलाडी थिए । धेरैवटा नाम र परिचय, धेरै नागरिकता, धेरैवटा पासपोर्ट, धेरैवटा घर र संसारभरि घर भएका कुञ्जोकले भारत, नेपाल र ईण्टरपोललाई चक्मा दिंदै आएका थिए । लकडाउन नहु“दो हो त अहिले उनी अमेरिकामा हुने थिए ।

कदरयोग्य काम
कुञ्जोकको नाम र कुख्यात अबैध व्यापार सार्बजनिक हु“दा पंक्तिकार बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जमा सेवारत थिए“ । कुञ्जोक एक दिन ठाकुरद्वारा आए बाघको छाला, हड्डी लगायत सर्वाङ्ग खरिद गर्न । तत्कालिन रेञ्जर रमेश थापाले कुञ्जोक मस्ताएको घर घेरा हाले । पंक्तिकार र कुञ्जोकको एकान्त घर भित्र १ घण्टा गुत्थमगुत्थाको लडाई प¥यो । कुञ्जोकलाई नियन्त्रणमा लिन घण्टौं समय लाग्यो । तर उनी हामीले खोजेको कुञ्जोक नभएर उनको संजालको १ जना बलवान तस्कर मात्र थिए । हामी कुञ्जोकको खोजीमा धनगढी, नेपालगंज, सुर्खेत, काठमाण्डौं, दिल्ली पुग्यौं । तर कुञ्जोकले हामीलाई छलेर हैरान पारे । पछि १ दशकसम्म ट्राफिक ईण्डियाका मित्रहरुसंग मिलेर हामीले संयुक्तरुपमा कुञ्जोकको डाटाबेश बनायौं र ट्रयाक ग¥यौं । चतुर कुञ्जोकले हामीलाई जोकर बनाईरहे ।

In Banke.

द्वन्द्वकालिन क्षतिपूर्तिका लागि बृहद टीम निर्माण गर्ने क्रममा सि आई बि समाबेश भयो । सि आई बिको सक्रियताले अबैध बन्यजन्तुको अंग मात्र आपूर्ति र व्यापारको जरा काटियो । निकुञ्ज प्रशासन र सुरक्षाकर्मीहरुले निकुञ्जको कोर एरियामा ध्यान एकाग्र पार्न पाए । बाहिरको व्यापार चक्र सि आई बि ले निमिट्यान्न पारिदियो । सि आई बि को सक्रियतामा निकुञ्ज प्रशासनले चोरी शिकारी नियन्त्रण अपरेशन तीब्र पारे । सबैको बिजय भयो सबैको विन विन हु“दा धेरै बर्षसम्म मुलुकले शून्य शिकार उपलव्धी हासिल गरेर बिश्वलाई चकित पारिरह्यो । ईण्टरपोल लगायत क्षेत्रीय संजाल र संरक्षणमा प्रतिबद्ध छिमेकी मुलुक भारतको सूचना र सहयोगमा हाम्रो सि आई बि को अनवरत पहल र प्रयासले मात्र कुञ्जोक पक्राउ परेका हुन् । कस्तो कमाल हाम्रो सि आई बि ∕ पहिलो सलाम बिश्व बन्यजन्तु कोष र नेपाल प्रहरीको सि आई बि लाई । दोश्रो सलाम सि आई बि ले नियमित सम्पर्क, सु–सम्बन्ध र समन्वय राखेर काम गरेको क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय ईण्टेलिजेन्स संजाललाई । तेश्रो सलाम, २०६२ सालमा भारी मात्रामा अबैध बन्यजन्तु अंग बरामत गरेर कुञ्जोकको टीमलाई कानूनको दायरामा ल्याउने र कुञ्जोकलाई अभियुक्त प्रमाणित गर्ने लाङ्गटाङ्ग राष्ट्रिय निकुञ्ज र नेपाली सेनाको प्रोटेक्सन युनिटलाई । संयुक्त र समन्वीकृत प्रयासबाट कुञ्जोकको पक्राउ सम्भव भएकोले सम्पूर्ण टीमको पहलता, प्रयास र योगदान कदरयोग्य रह्यो ।

अपूर्व अवसर
एशिया मात्र होईन बिश्वभरी बन्यजन्तु अंगको अबैध व्यापार गर्ने भूमिगत समूहको नालीबेली बुझ्न सम्बन्धित निकायहरुलाई एउटा अपूर्व अवसर प्राप्त भएको छ । ईतिहासमा पहिलोपटक क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय भूमिगत गिरोहको नाईके पक्राउ परेको यो अपूर्ब अवसर अवैध व्यापार नियन्त्रणको लागि कोसेढुङ्गा सावित हुने छ । हाई प्रोफाईलको त्यति धनी तस्करलाई सावधानीपूर्वक ह्याण्डेलिङ्ग, बिज्ञ समूहद्वारा सोधपुछ र ईण्टेलिजेन्सको दुरुस्त अभिलेखिकरण र आवश्यकतानुसार बितरण गर्नुपर्दछ । न कि लाङ्गटाङ्ग राष्ट्रिय निकुञ्जमा बुझाएर औपचारिकता मात्र पूरा गरेर छाड्नु हु“दैन । पद र पैसाको प्रभाव र बाछिटा पर्न दिनु हु“दैन । किनभने कुञ्जोक हिरासतमा हु“दा हिजो असार २० गते दाङ्गमा पुनः पाटेबाघको अबैध छाला पक्राउ परेको छ।

Bones and Skin of Tiger seized.

लाङ्गटाङ्ग राष्ट्रिय निकुञ्जका चीफ वार्डेनले तत्काल जिल्ला वाईल्डलाईफ क्राईम कन्ट्रोल व्यूरोको मिटिङ्ग आह्वान गर्नुपर्दछ । त्यसमा चीफ वार्डेनको संयोजकत्वमा प्रमुख जिल्ला अधिकारी, निकुञ्जमा तैनाथ गणका गणपति, सरकारी वकिल, सबै सरकारी निकाय प्रमुखहरु, बन भंसार र हुलाकको प्रतिनिधिहरु सम्मिलित हुने कानूनी प्रावधान छ । त्यो समाबेशी र सशक्त टोलीलाई प्राविधिक सहयोग उपलव्ध गराउृन निकुञ्ज बिभागले अनुभवी ईण्टरोगेसनबिज्ञ र कानूनबिज्ञ पठाउन सक्नेछ । जसले अनुसन्धान र प्रमाणहरु पु¥याउन र बलियो बनाउन मद्धत गर्नेछ । स्थानीय निकुञ्जको प्रारम्भिक सोधपुछ पछि बिभागीय सोधपुछ कार्य अगाडि बढाउन बान्छनीय हुनेछ । भेरिफिकेसन र थप अनुसन्धानको लागि सि आई बि सहितको टीमको सक्रियता जरुरी हुन्छ । बिभाग स्तरमा महानिर्देशकको संयोजकमा उपमहानिर्देशक, जंगी अड्डाका निर्देशक सहायकरथी, सबै सुरक्षा निकायका डिआईजिहरु, बन बिभागको महानिर्देशक, महान्याधिबक्ता कार्यालयको पदाधिकारी, बन्यजन्तुं संघसंस्थाका २ जना प्रतिनिधिहरु सम्मिलित यो निकायको अनुसन्धान वजनदार र बिश्वसनीय हुनेछ । २०६२ सालमा पक्राउ परेका उनका कामदारहरुले १५ बर्ष जेल सजाय पाएका थिए । तर कुञ्जोकको हकमा अन्तिम फैसलाको निचोड भएपछि बन्यजन्तु संरक्षणको कुटनीति, सहकार्यको अभ्यास र कानूनको मर्यादा पालना गर्दै ट्राफिक ईण्डिया र ईण्टरपोल समेतको अनुसन्धानलाई पूर्णता दिन नेपालले सहयोग गरिदिनुपर्दछ ।

बिश्व दुरबिनमा नेपाल
कुञ्जोकको पक्राउले पूर्ण र आंशिकक लकडाउनमा रहेको बिश्व संरक्षण समुदायलाई खुशी तुल्याएकोछ । बिश्वले नेपालको यो ऐतिहासिक उपलव्धिलाई कसरी कुनस्तरको अनुसन्धान गरेर मुद्धा किनारा लगाउंदछ सुक्ष्म अध्ययन गरिरहेकोछ । नेपालले सामान्य औपचारिकता पूरा गरेर अथवा नेपालको मात्र लेन्सबाट हेरेर यो संबेदनशील च्याप्टर बन्द गर्नु हु“दैन । बन्यजन्तु अबैध व्यापारको क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय जालो तोड्ने अवसरको पूर्ण सदुपयोग गर्नुपर्दछ र बिश्व संरक्षण समुदायको बिश्वास र कदर प्राप्त गर्नुपर्दछ ।

पूर्व नजिर
नेपालको सि.आई.बि. ज्यादै दक्ष, सक्षम र गतिशील छ । मलेसियामा लुकेर बसेका ईण्टरपोलद्वारा रेड् नोटिस जारी खुङ्खार गैंडा शिकारी राजकुमार प्रजालाई उहिं पक्रेर नेपाल ल्याउने काम होस्, अथवा मुलुकका भूमिगत तस्कर र गिरोहहरुलाई पक्रने काम होस् सि.आई.बि.ले हासिल गरेको सफलता कदरयोग्य छ ।

१२ बर्ष अगाडि बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जले मोष्ट वाण्टेड चोरी शिकारी समूह र बन्यजन्तुको अबैध व्यापार गर्ने तस्करलाई पक्राउ गरेपछि शून्य शिकार उपलव्धि हासिल गर्न ठूलो मद्धत पुगेको थियो ।

तत्कालिन बन मन्त्री मातृका प्रसाद यादब बन सचिब र महानिर्देशक सहितको टोली लिएर स्याबासी र हौसला बढाउन तत्काल बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज पुग्नुभएको थियो । क्षेत्रीय प्रशासक, सि.डि.ओ., सुरक्षा निकाय प्रमुखहरु सामेल गरेर स्वतन्त्र अनुसन्धान निडर र निर्भय भएर अगाडि बढाउन हिम्मतिलो आड दिनु भएको थियो । मन्त्रीले स्वविवेक, स्वनिर्णय र स्वस्फुर्त गरेको त्यो हिम्मतको आजसम्म संरक्षणबिद्हरु प्रशंसा गर्दछन् । पंक्तिकारले होनहार संरक्षण प्रेमी र जवाफदेहि बन मन्त्रीहरुको मातहतमा रहेर काम गर्न पाएको अवसर गौरवशाली र गर्वयोग्य थियो ।

बर्तमान परिदृष्य
तर, आज १ दशकपछि खोलामा धेरै पानी बगेको छ । पानी, गिट्टी, बालुवा, रुख र जनावरले राज्य कहा“ छ ? खोजि गरिरहेको छ । निकुञ्ज बिभागले डि.जि.मागेर थाकेको छ । ज्ञान, बिज्ञान, अनुसन्धान, श्रोत–साधनको केन्द्र राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष नेतृत्वबिहिन भएर थलिएको छ । सबैको ध्यान प्राकृतिक श्रोत साधनको बिनास र दोहन तथा राष्ट्रिय ढुकुटीको लुटपातमा गएको दयनीय अवस्था छ ।
यी सबै धरातलीय यथार्थलाई चटक्क बिर्सेर बन मन्त्री र बन सचिबले अन्तर्राष्ट्रिय गिरोहको नाईके माथिको स्वतन्त्र छानबिनको स्वामित्व लिनुपर्दछ र बिश्व संरक्षण समुदायलाई खुशी पार्ने गरी अनुसन्धानलाई उचित निश्कर्षमा पु¥याउन साहस भरिदिनुपर्दछ । तबमात्र यो ऐतिहासिक सफलताले सार्थकता पाएको ठहर हुने छ ।

प्रकृतिलाई न्याय
लकडाउन प्रकृतिको र बन्यजन्तुको लागि उसै बरदान भएको थियो । कुञ्जोकको पक्राउले प्रकृति र बन्यजन्तुलाई थप न्याय प्राप्त भएको छ । हजारौं हजार दुर्लभ बन्यजन्तुको चोरी शिकार गर्ने गराउने र रगतको होली खेलेर बन्यजन्तु अंगको अबैध व्यापारबाट अरबौं कमाउने कुञ्जोकको नियन्त्रणले बन्यजन्तु व्यापारको नसा काटिने छ । क्षेत्रीय र बिश्व संरक्षण अभियान सफल बनाउन तथा प्रकृतिलाई फिर्ता गर्न बलियो जग निर्माण हुने छ ।

नेपालको हैसियत
प्रकृति संरक्षणको क्षेत्रमा नेपालले बिश्वमञ्चमा नाम, काम र परिणाम कमाएर किर्ति राखेको छ । हजारौं पाटे बाघ सफाया गर्ने जघन्य अपराधीलाई नेपालभित्र नेपालकै सि.आई.बि.ले पक्राउ गरेर कानूनको दायरमा ल्याउने गर्विलो काम गरेका छन् । भलै, यो सबैको संयुक्त पहल र प्रयासको प्रतिफल हो । नेपाल चुस्त दुरुस्त ईण्टेलिजेन्स र चोरी शिकार तथा तस्कर नियन्त्रणको प्रख्यात प्रयोगशाला साबित भएकोछ । कोर एरियामा शिकारीलाई चियाउन टेक्न नदिन फिल्ड स्थित् फ्रण्टलाईन् संरक्षणकर्मीहरुको साहसिलो कदम र केन्द्रमा अबैध व्यापारको नसा छिनाउने सि.आई.बि.को सानदार अपरेशनले नेपाललाई संरक्षण सफलताको चुचुरोमा पु¥याएको छ । नेपालको सफल नमूना बिश्व संरक्षण समुदायले अनुकरण गरिरहेकोछ । नेपालको कदरयोग्य यो कद र उपलव्धि रक्षा गर्न नेतृत्वले अनवरत मिहेनत र त्याग गरिरहन आवश्यकछ । राष्ट्रिय बाघ संरक्षण समितिका अध्यक्ष प्रधानमन्त्रीको उत्साह र स्यावासीले सम्बन्धित संरक्षणकर्मीहरुको हौसला र मनोबल अरु माथि उठाउने छ । बाघको संख्यामा उल्लेखनीय बढोत्तरी आउनेछ । सन् २०२२ मा नेपालले बाघ दोब्बर गरेर बिश्व समुदायलाई चकित पार्नेछ ।

अन्तर्राष्ट्रिय गिरोहको नाईके पक्राउ गर्न निरन्तर सूचना दिने ट्राफिक ईण्डिया र ईण्टरपोललाई राज्यले स–सम्मान कदर गर्नुपर्दछ । संचारमाध्यम मार्फत होईन, औपचारिक लिखित पत्र र कदर पत्र पठाएर । साथै, उनीहरुलाई आवश्यक सूचना उपलव्ध गराउन पहलता लिनुपर्दछ । क्षेत्रीय र बिश्व संरक्षण टीम निर्माण र टीमवर्कलाई बढावा दिन नेपालले सदैब अग्रणी भूमिका निर्वाह गर्नुपर्दछ ।

 

स.र.बाबुकृष्ण कार्की (अ.प्रा)
पूर्व निर्देशक, राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा बन्यजन्तु आरक्ष निर्देशनालय

Babukrishna Karki.
Brigadier General Babukrishna Karki (Retd)
Former Director,National Park and Wildlife Reserve Directorate

 


Like it? Share with your friends!

Nepalisite

Choose A Format
Personality quiz
Series of questions that intends to reveal something about the personality
Trivia quiz
Series of questions with right and wrong answers that intends to check knowledge
Poll
Voting to make decisions or determine opinions
Story
Formatted Text with Embeds and Visuals
List
The Classic Internet Listicles
Countdown
The Classic Internet Countdowns
Open List
Submit your own item and vote up for the best submission
Ranked List
Upvote or downvote to decide the best list item
Meme
Upload your own images to make custom memes
Video
Youtube and Vimeo Embeds
Audio
Soundcloud or Mixcloud Embeds
Image
Photo or GIF
Gif
GIF format