बाबुकृष्ण कार्की, बाघ गोठालो.

बाघ किन उकालो लाग्यो ? पहाड चढेर डडेल्धुराको जङ्गलमा पुग्यो ?
सलाम छ डडेल्धुराका डि.एफ.ओ.लाई । हतार हतार क्यामरा सेट गरेर बाघको फोटो खिच्ने बाघप्रेमी अधिकारीलाई ।
पंक्तिकारलाई धेरै प्रश्न र जिज्ञाशा जागे । बाघ किन पहाड चढ्यो ? अनि चिन्ता चुलियो– “त्यो बाघले के खाला ? खोई ४/६ वटा मस्त पोथीहरु ? खोई शान्ति सुरक्षा ? खोई अनुगमन ? जाडो भयो भने के गर्ने होला ?
पंक्तिकारलाई गस्ति गर्न जान मन लाग्यो ।” बाघको गस्ति गरुम । छेउमा पाल टाँगेर क्याम्पिङ्ग गरुम । बाघलाई फकाएर पुन: उसको मूलघर शुक्लाफाँटा फर्काउँ।”

Tiger in Shuklaphanta National Park. Photo provided by DFO Bishnu Prasad Acharya.

योजना राम्रो बुनें । तर कार्यान्वयन कति कठिन छ भनेर ‘टाइम एण्ड स्पेस’ र प्रक्रिया जाँचपड्ताल गरें । सम्भावना क्षिण देखें ।
तर आफ्नो योजना ईमान्दारसाथ पूरा गर्न मेरा मित्र डि.एफ.ओ. काफी हुनुहुन्छ । कति आँटिलो जोसिलो प्रतिबद्ध रकेट मित्र ∕ बाघ व्यवस्थापन र संरक्षण गर्न जो कोहीलाई पनि सजिलो कहाँ छ र ?

यो पनि पढ्नुहोस: विश्व बाघ संरक्षण दिवसःहामी बाघहरुको अभिवादन

बाघको मनोविज्ञान
लकडाउनको समयमा बाघ डडेलधुराको पहाडी जङ्गलमा क्यामराट्रयापमा परेको हो । सायद उ पुर्खाको घर खोज्दै गएको हुनुपर्दछ । आहा, कति भाग्यमानी पुर्खा ! उहिले तराईदेखि पहाडसम्म फैलिएका थिए । वातावरण, मौसम र तापक्रम अनुकूलन बास मिलाउदथे । गर्मीमा पहाड र जाडोमा तराई।

होइन नी, त्यो त हामी चलाख मानवीय चाल पो हो त । बाघ पहाडमा छुट्टै तराईमा छुट्टै थिए । उनीहरु आफ्नो निर्धारित राज्य छाडेर अर्काको राज्यमा प्रवेश गर्न पाउदैनन् । फिरन्ते भएर आफुखुशी घुम्ने छाडा छुट बाघलाई छैन । अर्काको राज्यमा प्रवेश गर्नु भनेको वारपार युद्ध छेड्नु हो । कि यो राजा छैन कि उ राजा चैट् । फेरि बाघ धर्म, निष्ठा, आस्था, नैतिकता, कर्तव्यपालन गर्ने स्वाभिमान राजा हो । सिनो नखाने राजा । झिना मसिना जनावर र मान्छे नखाने राजा । बाद्यात्मक अवस्था बाहेक बाघले मान्छे मार्दैन र खांदैन । बाघले सँुघेर छाडेका बेहोस् पर्यटक र मान्छेहरुलाई उद्धार गर्ने दुर्लभ अवसर पंक्तिकारलाई अध्ययन र अनुसन्धानका प्रेरणा बनेका थिए । त्यसैले बाघ प्रतिको सम्मान चुलिएको हो ।

बाघलाई जलवायु परिवर्तन छल्न पहाड चढ्नुपरेको हो त ? अतिवृष्टि र डुबानको समस्या वर्षेउनी झेलेर कायल भै यो सालको डुबान छल्न उ वर्षायाम अगाडि पहाड पुगेको हो त ?

कि भाले पोथीको अनुपात १०:६ (भाले/पोथी) नमिलेर उ धपाईएको अथवा लखेटिएको हो त ? कि उसले आफै अरुलाई मैदान खाली गरिदिएको हो ?

एउटा कुरा पक्का हो । शुक्लाफाँटामा बाघले खोजेको शान्ति सुरक्षा छैन । चोरी शिकारी व्याप्त छ । विषादी र पासोको बिगबिगी । छिटपुट बन्दुकबाट फायर समेत । नेपाल भारत दुवै तर्फबाट मौकामा चौका हानिन्छ । सुरक्षाकर्मीलाई छल्ने, झुक्याउने, जोकर बनाउने र बाघलाई उठाउने काममा माहिर छन् त्यहाँका चोरी शिकारीहरु । चानचुने पहल र प्रयासले उनीहरु पक्राउ पर्दैनन् ।

यही एम्बुसको बिगबिगी छल्न र शान्तिको सास र राहतको खोजीमा पो गएको हो कि बाघ डढेलधुरा ?

यो पनि पढ्नुहोस:बिश्व किर्तिमानको अपूर्व अवसर

शुक्लाफाँटामा आहारा पर्याप्त छ । ह्ष्टपुष्ट, पोसिलो, दरिलो, ठूलो आहारा बाह्सिंगाको लागि त्यो ठाँउ पर्याप्त छ । बाघका दु:खी साना आहारा लगुना, रतुवा, बँदेल, बाँदर, चित्तल भन्दा ३/४ गुणा ठूलो आहार हो बाह्सिंगा । त्यो जति खाए पनि फ्यांकाफ्यांक छ शुक्लाफाँटामा ।
अचम्म छ π किन गयो किन बाघ डढेलधुरासम्म ?

‘राष्ट्रिय बाघ संरक्षण समिति’ का पूर्व अध्यक्ष पूर्वप्रधानमन्त्रीलाई ‘बाघ दिवस’ स्मरण गराउन पो गयो कि ? अथवा, उहाँको गृहजिल्लालाई लक्षिण र सह बोकेर पवित्र बनाउन गयो कि ?
कतै वर्तमान वन तथा वातावरण मन्त्री, समितिका पदेन सदस्यको गृह जिल्ला खोज्दै गएको पो हो कि ? अथवा, भोक हडताल हो कि ? राज्य, सरकार, पदाधिकारीहरुको ध्यानाकर्षण गर्न पो हो कि ? कतै गुनासो, रिस र आक्रोश पोखेको त होइन होला । किनभने बाघको रिस चुलिएको थियो ।

Tiger in Shuklaphanta National Park. Photo provided by DFO Bishnu Prasad Acharya.

बारुद र बम: के गरौं कता जाम्
अहिले निकुञ्जमा द्वन्द्वकालका हात्ती र गैंडा छन् । संक्रमणकालका बाघ छन् । ती द्वन्द्वकालका बाघका सन्तान हुन् । गोली, बम, बारुद, तोराबोरा देखेका खेपेका र सहेका यी वन्यजन्तुहरुको मनस्थिति असहिष्णु, असामान्य, अस्वभाविक र असन्तुलित छ । त्यसैले त गैंडा टाढा हेटौंडा शहरको यात्रामा पुगेका छन् । ऐया–आथ्था रुँदै–कराउदै भकाभक मरेका छन् । बाघ पहाड चढेका छन् । उनीहरु गाउँ घर पसेका छन् ।
द्वन्द्वको प्रभावले यी कतै अन्धा र बैरा पो छन् कि ? ट्रमा असरमा विक्षिप्त पो छन् कि ? जतिबेर पनि तर्सिने डराउने आत्तिने रुने मनोवैज्ञानिक रोगले पो ग्रस्त छन् कि ? एउटा थुनुवा बाघ ३५ फिट अग्लो खोरबाट भाग्यो; जुन असम्भव थियो । धेरै थुनुवा बाघले देखाएको भयानक आक्रोसले विष्फोटन मनस्थिति देखाउदथ्यो ।

व्यापारीका सफारी : वन्यजन्तु माथि मनपरी
हामी व्यग्र दामका पछाडी छौं । सुनौलो भविष्यलाई मारेर दाम कमाउन उद्यत छौं । भावी सन्तति भाँडैमा जाउन् । बाघ र वन्यजन्तु सत्यनाश हुन् ।
लकडाउनले सिद्ध गर्‍यो– बढी सिट क्षमताको लागि मोडिफाई गरेर ट्रयाक्टर र हेलिकोप्टर आवाज दिने डिजेल बोलेरो गाडीहरु बाघ र वन्यजन्तुका लागि काल थिए । लकडाउनमा बाघहरु खाली सडकमा आए, सुते, आराम गरे, बिहे गरे । रामराज्यको अनुभूति गरे । लकडाउन सन्तति कति स्वस्थ र शक्तिशाली हुने होलान् ।

क्यारिङ्ग क्यापासिटी : चर्को र सस्तो राजनीति
आजकाल सबैका मुखमा झुण्डिएको भाषा हो ‘क्यारिङ्ग क्यापासिटी’ । भन्न सजिलो, सुन्न रमाईलो । भ्रममा पार्न र गोलमटोल गर्न झन् सजिलो । बहानाबाजी गर्न र उत्तरदायित्वबाट पन्छिन झनै सजिलो । बाघ र बाघको बासस्थान माथि आक्रमण गर्न र निकुञ्ज तथा संरक्षणक्षेत्र लुटपात गर्न काईदाको शब्द जाल । बाघ र उसको घर मास्ने सरल तर षडयन्त्रकारी भाषा । विज्ञहरुसँग राजनीतिकर्मीले चोरेको र नक्कल गरेको भाषा । अहिले यसको चरम दुरुपयोग भइरहेको छ ।

नेपालका निकुञ्जहरुको क्यारिङ्ग क्यापासिटी फराकिलो र धेरै छ । बाघ, गैंडा लगायतका वन्यजन्तु अझ धेरै बढाउन बाँकी छ । सत्य के हो भने निकुञ्ज अथवा क्यारिङ्ग क्यापासिटी प्रकृतिले मिचेर खुम्च्याइदिएको छ । जिम्मेवार अधिकारी व्यवस्थापन गर्न अल्छे र बिफल भएको छ । मानिस कै अतिक्रमण चोरी शिकारी र वन्यजन्तु अङ्ग व्यापार बढेर गएको छ । अथवा, सुरक्षा पहल र प्रयास प्राचिन, फितलो र झारा टार्ने किसिमको छ । बाघ आफैं मनोवैज्ञानिक रोगले ग्रस्त छ ।

नयाँ नेपालको नीति : मासौं प्रकृति गरौं राजनीति
एक लाईनमा नयाँ नेपालको नीति यही हो; जुन भन्नै परेन । बाघलाई सिधै मार्न कठिन छ । त्यसैले बाघको तालुक अड्डा र चेन अफ् कमाण्डलाई कमजोर निरिह र पङ्गु बनाउने प्रायोजित काम बाघ विनासतर्फ लक्षित छ । वर्तमान परिस्थितिले त्यही संकेत गर्दछ । त्यसपछि बाघ बचाउ पवित्र अभियानमा सक्रिय अन्य स्टेकहोल्डरहरुलाई घाटी निमोठने र निश्प्राण बनाउने कार्य जारी छ । त्यसको उदाहरण ‘राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष’ र ‘बाघको अस्पताल’ हेरे पुग्छ । अब निकुञ्जलाई विश्व सम्पदाबाट हटाउने र निजिकरण गर्ने गुह्य रोडम्यापहरुको रहस्योद्घाटन हुँदै जाने छ । वैज्ञानिक वन व्यवस्थापन कथित कार्यकर्ता सुकुम्बासी बनाई वनक्षेत्र वितरण, निजगढ विमानस्थलका नाममा लाखौं सालका रुख पचाउने दाउ र निकुञ्जभित्र होटल सञ्चालन सबै बाघ विनासका सुनियोजित प्रारुप हुन् ।

नयाँ नेपालका शासकहरुको नीति बाघ विरोधी मात्र होइन, समग्र प्रकृति विरोधी छ । बाघलाई राजा मान्ने धर्म, संस्कृति र विश्वास विरोधी छ । बाघको पुरानो पहरेदार नेपाली सेना विरोधी पनि छ । प्राकृतिक सम्पदा बेच्ने र सक्ने खालको राष्ट्रघाती छ । जनता विरोधी छ । स्वतन्त्रता, सम्प्रभुता र भौगोलिक अखण्डता विरोधी छ । विश्व सम्पदा र राष्ट्रिय धार्मिक सांस्कृतिक सम्पदा विरुद्ध छ ।

पापी रहस्य : उज्यालो भविष्य
यो पापी योजनाको गोपनीयता भङ्ग भइसकेको छ । अब जनता उठने छन् । तिनीहरुले बाघ र प्रकृतिको स्वामित्व ग्रहण गर्ने छन् । बटमअप् एप्रोचको माध्यमबाट स्थानीयहरुले बाघ रक्षा गरेर केन्द्रलाई देखाउने छन् । सके राजनीतिलाई निर्मर्लिकरण र शुद्धिकरण गर्ने छन् । नसके पुरानोलाई विश्राम दिएर नयाँ पिढी अघि सार्ने छन् ।

त्यो जोसिलो नयाँ पिढीलाई साथ र सहयोग दिन सबै विज्ञहरु स्वस्फूर्त सहभागी र सक्रिय हुने छन् । बाघ, प्रकृति, प्राकृतिक लगायत सबै सम्पदाहरुको रक्षाबाट मात्र देश रक्षा सम्भव छ भनेर युवा पिंढीलाई बाटो देखाउने छन् । बाघ र प्रकृति सम्वृद्धिको बाधक होइन भर्‍याङ्ग हो भन्ने कुरा बुझाउने छन् । बाघ पर्यटन, गैंडा पर्यटन, हात्ती पर्यटन, निकुञ्ज पर्यटन, प्राकृतिक सौन्दर्यता पर्यटन, चरा पर्यटन, पार्क पर्यटन, साहसिक खेल पर्यटन, जडिबुटी र अर्गानिक कृषि पर्यटनका सम्भाव्यताको सुनौला ढोका खोलिदिने छन् । भावी पर्यटन सगरमाथा, लुम्बिनी, पशुपति जस्ता अटल र स्थिर सम्पदा भन्दा बढी चल र सजीव बाघ लगायतका वन्यजन्तुप्रति आकर्षित हुने छन् भन्ने अनुसन्धानद्वारा प्रमाणित नजिरहरु पेश गर्ने छन् ।

बाघ संरक्षणको ऐतिहासिक खम्बा नेपाली सेनाले एउटा व्यावसायिक, प्रतिबद्ध र समर्पित प्रकृति संरक्षण फर्मेशन बनाएर बाघ र समग्र प्रकृतिको स्वामित्व अझ उच्च जवाफदेहिताका साथ लिने छ । र, नयाँ युवा पिंढी र जिम्मेवार सरकारलाई प्रकृति रक्षाका खातिर तन मन वचन र कर्मले काँध थाप्ने छ ।
नेपालका बाघ लगायतका वन्यजन्तुहरुको मनोवैज्ञानिक रोग चटक्क निको हुने छ । बाघहरुले रामराज्य प्राप्त गर्ने छन् । खुशीले हर्सोल्लासका साथ सफलता र विजयको उत्सव मनाउने छन् । प्रकृतिको धनी सुन्दर देश नेपाललाई जगाउने छन्, माथि उठाउने छन् र सम्वृद्धिमय बनाउने छन् ।

बाघ दिवसको उपलक्ष्यमा बाघहरुलाई हार्दिक शुभकामना ।

बाबुकृष्ण कार्की, बाघ गोठालो

Like it? Share with your friends!

Nepalisite

Choose A Format
Personality quiz
Series of questions that intends to reveal something about the personality
Trivia quiz
Series of questions with right and wrong answers that intends to check knowledge
Poll
Voting to make decisions or determine opinions
Story
Formatted Text with Embeds and Visuals
List
The Classic Internet Listicles
Countdown
The Classic Internet Countdowns
Open List
Submit your own item and vote up for the best submission
Ranked List
Upvote or downvote to decide the best list item
Meme
Upload your own images to make custom memes
Video
Youtube and Vimeo Embeds
Audio
Soundcloud or Mixcloud Embeds
Image
Photo or GIF
Gif
GIF format