अहा ∕ कति पवित्र कान ।
एकपछि अर्को शुभ–समाचारको श्रवण गर्न पाउदा कान हर्षबिभोर भएका छन्। पछिल्लो शुभ समाचारले प्रकृति संरक्षणको उज्वल भविश्य उदाएको अनुभूत भएको छ ।

पुरस्कृत संस्थाको गौरवको गाथा र बधाईको सन्देशलाई लिपिबद्ध गरेर उत्तरोत्तर प्रगतिको कामना गर्न यो आलेख पस्किएको छु ।
सकरात्मक सोचको अभियन्ता भएकोले कानले सुखद् र सफल कथाहरु सुन्न माग गर्दछ । आँखापनि उस्तै स्वार्थी छन्: राम्रा र असल कामहरु, मनोरम दृश्यहरु एवं हाँसो र खुशीहरु मात्र देख्न माग गर्दछन् । सबै ईन्द्रीयहरुको मनोविज्ञान बुझ्दै जाने हो भने ती सबै राम्रो मिठो मात्र खोजी गर्ने स्वार्थी देखिन्छन्।

नेपाल प्रहरीको सि.आई.बि.लाई ‘एशिया ईन्भाईरोमेण्टल अवार्ड–२०२०’ प्राप्त भएको छ । संयुक्त राष्ट्र संघको वातावरण कार्यक्रम (युनेप) ले यु.एन.डि.पि, ईण्टरपोल, साईटिस् लगायतका अन्तर्राष्ट्रिय संघ संस्थासँग समन्वय गरेर नेपाल प्रहरीको सि.आई.बि.लाई उक्त सम्मान दिने निर्णय गरेको हो । विश्व वन्यजन्तु दिवस २०२१ को पूर्व सन्ध्यामा प्राप्त यो अन्तर्राष्ट्रिय सम्मान र पुरस्कारले मुलुकको छवि माथि उठाएको छ । “पृथ्वीका सबै जीवहरुको सुरक्षा” यो दिवसको नारा रहेको छ । सि.आई.बि.लगायत वन्यजन्तु संरक्षणमा समर्पित सम्पूर्ण सरकारी, गैरसरकारी निकायहरु एवं स्थानीय समुदायहरुको योगदान र त्यागको यो दिवसको अवसरमा उच्च मूल्यांकन गर्न चाहन्छु ।

CIB Nepal Police was awarded by UNEP in 2018.

यो पनि पढ्नुहोस:हाम्रो बाघ : मेरो रानीलाई हार्दिक श्रद्धाञ्जली

युनेपले यो वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय कुख्यात वन्यजन्तु तस्करलाई पक्राउ अनुसन्धान र जेल चलान गर्न उल्लेखनीय योगदान गरे बापत सि.आई.बि.का प्रहरी निरीक्षक सुदर्शन पन्थी र नायव निरीक्षक विरेन्द्रसिंह जोहारीलाई यो अवार्ड दिने निर्णय गरेको हो ।

क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय संघ संस्था लगायत ईण्टरपोलको सर्वाधिक खोजी सूचीमा रहेका कुञ्जोक लामाको टोली पाटेबाघको छाला ५ थान, चितुवाको छाला ३६ थान, ओंतको छाला २३८ थान र बाघको हड्डी ११३ किलो केरुङ्ग हुंदै चीनको तिब्बतमा तस्कर गर्दा गर्दै २०६२ भाद्र १६ देखि उक्त तस्करीका माष्टरमाईण्ड अथवा नाईके कुञ्जोक लामा भने फरार थिए ।

विभिन्न नाम–उपनाम, भेष–भुषा र परिचयपत्र नागरिकता भएका उनलाई सि.आई.बि.ले एकीन गरेर यहि असार ११ गते बौद्ध स्थित सिमलटारबाट पक्राउ गरी लामटाङ्ग राष्ट्रिय निकुञ्जमा बुझाएको थियो ।

सि.आई.बि.को यो साहसिक कामको भारत लगायत अन्तर्राष्ट्रिय संघ–संस्था र प्रकृति एवं वातावरणविद्हरुले मुक्त कण्ठले प्रशंसा गर्दै आएका थिए ।
कुञ्जोकले भारतमा मात्र ६०० बढी बाघको छाला तस्करी गरेको भारतीय अनुसन्धान ब्युरो र वन्यजन्तु अनुसन्धान ब्युरोको रिपोर्टमा उल्लेख छ । साथै कुञ्जोकको संसारचन्द र सहिबर कुरैसी जस्ता ठूला वन्यजन्तु तस्करहरुसँग नेटवकिङ्ग भएको खुलेको छ ।

ईण्टरपोलले लामो समयदेखि रातो सूचीमा राखेको अभियुक्तको यो पक्राउले अन्तर्राष्ट्रिय वन्यजन्तु अवैध व्यापारको मुहान सुक्ने संरक्षणविद्हरुको अड्कलबाजी छ ।

धन र शक्तिका प्रभावमा पुनरावेदन दिएर फुत्किन खोजेपनि पुनरावेदन र सर्वोच्च अदालतले सुनुवाई नगरेर बदर गरेपछि नेपालको संरक्षण संयन्त्र भरपर्दो र विश्वसनीय छ भन्ने सकरात्मक सन्देश प्रवाह भएको छ अन्तर्राष्ट्रिय संरक्षण समुदायमा । नेपालको प्रकृति र संरक्षणप्रेमी न्यायिक निकायलाई मेरो स–सम्मान सलाम ।

वन्यजन्तु चोरी शिकार र वन्यजन्तुको अवैध अंग व्यापार नेपालमा हुन सक्दैन भन्ने विश्वास दिलाएको छ सि.आई.बि.ले ।

सि.आई.बि.का होनहार संरक्षणकर्मीको अनवरत मिहेनत, पारदर्शी र दुरुस्त अनुसन्धानलाई पनि स–सम्मान सलाम । नेपालको वन्यजन्तु संरक्षणलाई साथ सहयोग र उत्कृष्ट मूल्यांकन गर्ने युनेप, साईटिस, ईन्टरपोल लगायत सम्पूर्ण विश्व संरक्षण संघ संस्थाहरुलाई पनि स–सम्मान सलाम ।

यो पनि पढ्नुहोस:प्यारी छोरीलाई पत्र

उपलब्धि अनेक पुरस्कार एक

कोभिड १९ महामारीको चापाचाप । नेपाल प्रहरीको लकडाउन डिउटी । दिन रात सडकमा ठण्डाराम । अनिदो र भोकभोकै निर्वाह गरेको त्यो उद्धार डिउटीको जति प्रशंसा गरेपनि कमै हुन्छ । ती सबै कठिनाईको बाबजुद सि.आई.बि.को वन्यजन्तु पिलार बिलकूल अविचलित रहेर वातावरण तथा वन्यजन्तु संरक्षणको काममा एकलव्य अनुगमन, निगरानी र अनुसन्धान गरिरहेको थियो । मध्य लकडाउनमा सि.आई.बि.ले क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रियस्तरको ठूलो माछा समातेर किर्ति राख्यो । साना माछा समाउने उसको रुटिन धन्दा अनवरत जारी छदै थियो । लकडाउनमा बाघको छालाहरु लगायत वन्यजन्तुको अंग बरामद सहित तस्करहरु पक्राउ परेका परै थिए । हालैमात्र चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जका गैंडा शिकारीहरुको नेटवर्कलाई पक्राउ र अनुसन्धान गरी कानूनको दायरामा ल्याउन सि.आई.बि.ले अभूतपूर्वक योगदान गरेको छ । राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण अभियानमा सि.आई.बि.को यी योगदानहरु अविस्मरणीय त रहने छन् नै, सुनौलो अक्षरले पनि लेखिने छन् ।

गोपनीयताको जरुरी, अनुसन्धान तार्किक निश्कर्षमा पुर्‍याउनुपर्ने आवश्यकता, नेटवर्किङ्ग पहिचानको महत्व, फलो–अप अपरेशन आदिले गर्दा आन्तरिक र राष्ट्रिय उपलब्धिहरु ओझेलमा पर्ने नै भए । पक्राउ र छोटो अनुसन्धानको सामान्य प्रक्रिया पूरा गरेपछि विस्तृत अनुसन्धान र मुद्दाको लागि अभियुक्तलाई निकुञ्ज अथवा वन कार्यालयलाई बुझाउनुपर्ने कानूनी प्रावधानले पनि सि.आई.बि. का गहन र महत्वपूर्ण उपलब्धिहरु ओझेलमा परेका परै छन् । तमाम उपलब्धिका बाबजुद हालै प्राप्त अन्तर्राष्ट्रिय पहिचान र सम्मानले सि.आई.बि.को पसिना र त्यागको कदर भएको छ । वन्यजन्तु पिलारको हौसला र मनोवल बढेको छ । संस्थागत गरिमा बढेको छ । राष्ट्रिय संरक्षण गौरव अभिवृद्धि भएको छ ।

तनाव र अभावको दामी काम

कोभिड–१९ को तनाव एकातिर । राष्ट्रिय राजनीतिले हैरान पारेको ओभर स्ट्रेचिङ्गको दबाब अर्कोतिर ।

वन्यजन्तु संरक्षणको लागि विश्व वन्यजन्तु कोषले उपलब्ध गराउदै आएको सहयोग बन्द भएको करिब ४ वर्ष भईसक्यो । सि.आई.बि.ले श्रोत–साधन, बजेट अभावको बाबजुद काम र धर्म निभाउन पटक्कै कञ्जुस्याँई गरेन । बरु मिहनेत, जांगर र साहसिक संकल्पलाई दोब्बर तेब्बर बढाएर लग्यो ।

फिल्डको तीव्र काम र राम्रो परिणाम माथि परिणामले उसको लगन, एकाग्रता र संकल्पलाई पुनरपुष्टि गर्दछ । आफ्नो जिज्ञासा ; सि.आई.बि.लाई आवश्यक श्रोत साधन, बाहिरी देशको तालिम र एक्स्पोजर तथा पर्याप्त बजेट दिनसके अझ कति उत्कृष्ट परिणाम आउने थियो होला ।
लकडाउनलाई धेरैले राष्ट्रिय ठगीको बहाना बाजी बनाए । तर सि.आई.बि.ले फिल्ड र कार्यालय अथवा ईनडोर आउट्डोर दुवै कामलाई तिव्रतासाथ अगाडि बढाईरह्यो । ‘संरक्षणले १ मिनेट पर्खदैन’ भन्ने कहावतलाई आत्मसात् गरेर लकडाउन विश्रामलाई उसले शक्तिमा परिणत गर्‍यो । त्यसको प्रत्यक्षदर्शी साक्षी हुन पाउदा पंक्तिकारलाई गौरव बोध भएको छ ।

यो पनि पढ्नुहोस:मेरो प्यारो अन्नपूर्ण

राष्ट्रिय म्याचिङ्ग पुरस्कार

सि.आई.बि.लाई संरक्षण खम्बा नेपाली सेनाले सैनिक कदर गर्नुपर्दछ । तत्काललाई प्रधानसेनापति प्रशंसा पट्टको कदर बान्छनीय हुने छ । त्यसैगरी संरक्षण छाता संगठन राष्ट्रिय निकुञ्ज र वन विभागको कदरले सि.आई.बि.को हौसला अरु बढाउने छ ।

वन तथा वातावरण मन्त्रालय हुंदै राष्ट्रिय सम्मानको समेत हकदार छ यो होनहार सि.आई.बि.को पिलार ।

सबै पुरस्कारको बाबजुद आफ्नो मातृ संगठनको कदर र पुरस्कार सबैभन्दा बढी वजनदार र महत्वपूर्ण हुन्छ । व्यावशायिक वृत्ति विकासको लागि मद्दतगार र जग निर्माण गराउदछ । वृत्तिविकास अंक बढाउने अनेक आन्तरिक विकल्पहरु हुन सक्दछन् संगठनभित्र । तर राष्ट्रिय गौरव बढाउने उत्कृष्ट कामको स्यावासीस्वरुप कदर गर्न संगठन सर्वप्रथम तत्पर र अग्रसर हुनुपर्दछ ।

स–सम्मान आभार सहित बधाई

स्थापनाकालको छोटो समयमा सि.आई.बि.ले हात लगाएका सफलता र उपलब्धिहरुको फेहरिस्त धेरै लामो छ । आजसम्म द्वन्द्वको धङ्धङीमा मच्चिरहेको र संक्रमणबाट गुज्रिरहेको मुलुक नेपालको ‘प्रकृति संरक्षण महाअभियान’ सफल र नमूना सिद्ध भनेर विश्वले मानेको छ । यो श्रेय कमाउने एउटा दरो राष्ट्रिय खम्बा नि:सन्देह सि.आई.बि.हो । हिजो ‘शून्य शिकार’ उपलब्धि हासिलको महत्वपूर्ण श्रेय पनि हामीले सि.आई.बि.लाई दिएकै हो । प्रकृति संरक्षण जिम्मेवारीमा सि.आई.बि.माग गर्ने र वन्यजन्तु पिलार खडा गर्न आवाज उठाउने संस्थापक सदस्यको हैसियतले पंक्तिकार अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कारबाट सम्मानित यो संस्थालाई अन्तरात्मादेखि ससम्मान आभारसहित हार्दिक बधाई दिन चाहन्छु । र, अझ गर्न धेरै काम बाँकी रहेको परिप्रेक्षमा यो सम्मानले गर्विलो उर्जा प्रदान गरोस र भविष्यमा उत्तरोत्तर प्रगति भईराखोस भनेर शुभकामना दिन चाहन्छु ।

अपेक्षाको खात्

कार्यदक्षता, विश्वसनीयता, अनुसन्धान क्षमता र सक्रियताको मापनमा नेपाल प्रहरी विश्व प्रसिद्ध छ । यो संस्थालाई अराजनीतिक राख्ने र श्रोत साधन सम्पन्न गरेर स्वतन्त्रसँग काम गर्न अनुकूल वातावरण बनाईदिने हो भने यसले सर्वत्र विश्व रेकर्ड राख्ने अवस्यम्भावी छ । जसरी सि.आई.बि.ले बारम्बार विश्व किर्तिमान कमाएको छ । सन २०१८ मा भारत तस्कर गर्न लागेको ५ वटा जीवित चिङ्गपान्जीलाई विमानस्थलमा पक्राउ गरेर नेपाल अवैध वन्यजन्तु तस्करीको ट्रान्जिट् पोइण्ट र ट्रान्जिट् रुट हुन सक्दैन भन्ने शक्तिसाली सन्देश दिएको थियो । उक्त साल पनि सि.आई.बि.संयुक्त राष्ट्र संघको युनेपद्वारा सम्मानित र पुरस्कृत भएको थियो ।
नेपालको संरक्षण छवि चम्काईदिएको थियो । त्यसको अलवा विश्व वन्यजन्तु कोषको अब्राहम कन्जरभेसन अवार्ड लगायत धेरै अन्तर्राष्ट्रिय र राष्ट्रिय पुरस्कारहरुबाट पुरस्कृत सि.आई.बि.ले थप उर्जाशील भएर गर्नुपर्ने कामहरु धेरै छन् । मुख्य कामहरुलाई बुदागतरुपमा उल्लेख गर्न चाहन्छु–
पहिलो, सि.आई.बि.मात्र होइन सबैभन्दा तल्लो तहको स्थानीय सरकारसँग दूरदराजमा भिजेर बसेको प्रहरी संगठन एउटा सचेत,सतर्क र जिम्मेवार प्रकृति एवं वन्यजन्तु संरक्षक हुन जरुरी छ । राष्ट्रिय जिम्मेवारी र कानूनी हैसियत तथा म्याण्डेट खोजेर मागेर होइन स्वस्फूर्त (भोलेण्टियर) आफसेआफ् होमिएर असल र जवाफदेहि संरक्षणकर्मीको पहिचान बनाउदै उद्धारमा जस्तो वन्यजन्तु संरक्षणमा संरक्षण साझेदारकोरुपमा सम्पूर्ण संगठन एकीकृत रुपमा होमिन सक्ने वातावरण बनाउनुपर्दछ सि.आई.बि.ले ।
त्यही डिग्रीको ज्ञान, सचेतना, तत्परता र जवाफदेहिता प्रदर्शन गर्नुपर्दछ मुलुकभरि र विशेषत: अन्तर्राष्ट्रिय सीमाना तथा भन्सार कार्यालयमा तैनाथ सशस्त्र प्रहरी बल संगठनले ।

धेरै माथिल्लो स्तरको संरक्षण ज्ञान, सचेतना, तत्परता र जवाफदेहिता देखाउनुपर्दछ ऐतिहासिक संरक्षण खम्बा नेपाली सेनाले । निकुञ्ज आरक्षमा तैनाथ फौजले मात्र होइन समग्र संगठनको संरक्षण प्रतिबद्धता र जवाफदेहिताले मात्र प्रकृति संरक्षण जिम्मेवारीलाई सफल बनाउन सकिन्छ।

राष्ट्रिय अनुसन्धान विभागको प्रकृति संरक्षण भूमिका उत्तिकै महत्वपूर्ण हुने छ।

यी सबै संगठनलाई वन्यजन्तु अपराध अनुसन्धानको तालिम र अभ्यास दिएर टीम बिल्डिङ्ग र टीमवर्क अभ्यासको पहलता लिनुपर्दछ सि.आई.बि.ले । यो महत्वपूर्ण तर संवेदनशील तालिम र अभ्यासको संयोजन सहजिकरण र अगुवाई गरिदिनुपर्दछ नेपालीसेनाले ।

वन्यजन्तु अपराधका घटनाहरुमा निकुञ्ज र वन कार्यालयलाई दुरुस्त टेक्निकल एनालाईसिस गर्न विशेषज्ञ उपलब्ध गराएर टेक्निकल सपोर्ट उपलब्ध गराउनुपर्दछ । तर यो सहयोग माग गर्ने र लिने काम निकुञ्ज र वन निकायहरुको हो । प्राय: आईसोलेसनमा गोप्यसँग काम गर्ने प्रवृत्तिले विज्ञता प्रयोगको एउटा पाटो छुट्ने गरेको र मुद्दा दायर कमजोर हुने गरेको गलत अभ्यासबाट पाठ सिक्न बिलम्ब भईसकेको छ ।

वन्यजन्तु अपराधको नेटवर्किङ्ग क्षेत्रीय हुंदै अन्तर्राष्ट्रिय सम्म हुने सत्यलाई मनन र आत्मसात् गरी त्यस्ता कुख्यात् अपराधी र तस्करहरुको अनिवार्य डाटाबेस बनाई गोप्य अभिलेख राख्नुपर्दछ । हरेक देशले अपनाएको यो अनिवार्य अभ्यास आजसम्म हामीले शुरु नगर्नु बिडम्बना हो । निकुञ्ज र वन ऐनले नेपाल प्रहरीलाई चिन्दैन । तर अब वन्यजन्तु अपराध नियन्त्रणको कानूनी म्याण्डेट दिएर सि.आई.बि.लाई अझ सशक्त र सर्वव्यापी बनाउनुपर्दछ । डाटाबेस बनाउने यो राष्ट्रिय अभिभारा अविलम्ब सि.आई.बि.लाई दिनुपर्दछ । सि.आई.बि.लाई यो महत्वपूर्ण जिम्मेवारी दिने काम वन तथा वातावरण मन्त्रालय र निकुञ्ज तथा वन विभागको हो ।

अन्त्यमा, प्रकृति संरक्षण विश्वको नयाँ र चर्चित एजेण्डा हो । यो एजेण्डा म्याण्डेट् र लिखित आदेशले भन्दा पवित्र भावना र रगतको तागतले डटेर पूरा गर्ने हो । सबै राष्ट्रिय सुरक्षा अङ्गहरुको एकीकृत र स्वस्फूर्त पहलले प्रकृतिरक्षा संगसंगै राष्ट्रिय सुरक्षाको साझा उद्देश्य हांसिल हुने भएकोले टीमबिल्डिङ्ग र टीमवर्कको आवश्यकता माथि जोड दिईएको हो । सि.आई.बि.लाई थप सफलता र विजयको लागि पुन: बधाई र शुभकामना ।

(लेखक पूर्व राष्ट्रिय निकुञ्ज निर्देशक हुन्)

बाबुकृष्ण कार्की, बाघ गोठालो ।

यो हेर्नु भयो?

Rajesh Hamal with Twins | राजेश हमाल को काखमा जुम्ल्याहा


Like it? Share with your friends!

Choose A Format
Personality quiz
Series of questions that intends to reveal something about the personality
Trivia quiz
Series of questions with right and wrong answers that intends to check knowledge
Poll
Voting to make decisions or determine opinions
Story
Formatted Text with Embeds and Visuals
List
The Classic Internet Listicles
Countdown
The Classic Internet Countdowns
Open List
Submit your own item and vote up for the best submission
Ranked List
Upvote or downvote to decide the best list item
Meme
Upload your own images to make custom memes
Video
Youtube and Vimeo Embeds
Audio
Soundcloud or Mixcloud Embeds
Image
Photo or GIF
Gif
GIF format